Hoa lay ơn là một loài hoa khá phổ biến tại Việt Nam, phổ biến đến nỗi dường như khiến cho mọi người nghĩ rằng nó là một trong những loài hoa bản địa của Việt Nam vậy. Ngày xưa, từ cái hồi còn bé tí, còn chưa vập vào mấy trò hoa lá nghiện ngập, thì mỗi ngày tết mình đều phải xin bố tiền đi mua hoa về cắm. Mà nhất định trong chỗ hoa mình mua về phải có một bó hoa lay ơn, về cắm một lọ hoa rực rỡ cho ngày tết mà lay ơn là chủ đạo.
Tên gọi và số lượng loài hoa lay ơn
Lay ơn – Gladiolus (gốc la tinh là gladius, nghĩa là thanh kiếm, có lẽ là do nhìn cành hoa thẳng tắp như một thanh kiếm), là một loài hoa khá bắt mắt và dễ trồng thuộc họ Iris (diên vĩ). Đến bây giờ nhiều người mới à lên một tiếng, hóa ra lay ơn và diên vĩ lại cùng họ với nhau. ^^
Cho đến nay, người ta công nhận có 300 giống hoa lay ơn trên thế giới, trong đó có có 260 loài đặc hữu ở nam Phi, và 76 loài ở vùng nhiệt đới Châu Phi, chỉ có 10 loài có xuất xứ từ Á Âu (Chúng mình đừng dùng phép cộng để tính loài nhé, vì có những giống có thể sinh trưởng ở nhiều nơi khác nhau).
Đặc điểm hình thái của hoa lay hơn
Hoa lay ơn gồm những bông hoa giống như hoa lan nở trên một cành dài (trông như thanh kiếm). Lay ơn vô cùng phù hợp khi cắm lọ và cũng rất xinh đẹp nếu trồng trong vườn, trong bồn cảnh, hoặc chậu lớn.
Màu sắc của lay ơn vô cùng phong phú, có những màu sắc từ nhạt đến đậm và đủ loại màu, có cả màu pha lẫn nữa. Ngoài ra, củ lay ơn lại vô cùng dễ trồng, nhất là trong điều kiện thời tiết rất khó chiều của Việt Nam. Có lẽ đó là lý do mà hoa lay ơn lại phổ biến như vậy ở Việt Nam.
Hoa lay ơn không chia cành, mà từ khi mọc mầm vươn thẳng lên, chia thành từng lớp lá và dần dần sẽ nở hoa. Giống như những bông hoa lan mọc ra từ kẽ lá vậy. Ngày xưa khi mới nhìn thấy cây hoa lay ơn do anh mình trồng, mình rất hâm mộ, và tự hỏi vì sao một bông hoa lại có thể mọc ra một cách kỳ diệu như vậy. Tùy vào giống hoa, màu hoa mà mỗi bông có thể lớn nhỏ khác nhau.
Củ lay ơn tròn đều (giống củ huệ tây – crocus) được bọc từng lớp từng lớp vỏ màu nâu.
Đây là tổng hợp của mình theo như kinh nghiệm và những thông tin tổng hợp mình đã tra cứu được. Mình đã từng trồng lay ơn, đã khiến cho lay ơn ra hoa, nhưng mình thường không làm đúng như những gì mình viết đâu, mình trồng cái gì cũng vậy, thiếu rất nhiều bước, mà lý do duy nhất là mình “lười”.
Cách trồng hoa lay ơn tại nhà
Quả thật, theo như những gì mình biết, những loại hoa mình đã từng tìm tòi để tìm cách trồng thì lay ơn là một trong những loại đơn giản nhất, khỏe khoắn nhất, và dễ trồng nhất, có thể trồng ở khắp mọi miền trên đất nước (dĩ nhiên là tùy theo từng nơi mà hoa đẹp hay không đẹp, bông to dài hay bông gầy guộc hơn). Nếu như yêu hoa thì đừng ngại ngần trong việc tự trồng và chăm sóc một chậu lay ơn cho mình, Để được hưởng cái cảm giác tự mình chăm sóc, tự mình trồng được một chậu hoa xinh đẹp. Hoa người ta trồng đẹp là chuyện thường, nhưng hoa mình trồng mà đẹp được lại là cả một kỳ công, và là một trời hạnh phúc. Đấy là cảm giác của mình mỗi khi định thử trồng một loại củ nào đó, thật luôn!
Hướng dẫn trồng hoa lay ơn thương phẩm thì ở đâu cũng có rồi, các bạn có thể tìm trên google với từ khóa “cách trồng hoa lay ơn” là ra rất nhiều trang hướng dẫn, mình chỉ hướng dẫn cách trồng trong chậu thôi nhé cả nhà!
Chọn củ giống hoa lay ơn
Đầu tiên, chúng ta phải lưu ý phần chọn củ. Giống như các loại củ khác, thì lay ơn cũng vậy, củ càng lớn thì cành hoa càng dài, trên cành càng có nhiều bông hơn. Nếu trồng trong chậu hoặc bồn, thì chúng ta nên tìm những củ có cỡ bằng nhau. Ngoài ra, các màu sắc khác nhau thì kích cỡ của cành hoa cũng khác nhau (mình đã nói ở trên rồi), nên nếu thích một chậu hoa có các cành hoa bằng nhau, ta chỉ có thể chọn các củ tương đồng nhau, cùng màu với nhau để trồng vào một chậu. Thế nên nếu chúng ta trồng các màu khác nhau vào một chậu với mong muốn sẽ có một chậu hoa rực rỡ đủ sắc màu, thì đừng thất vọng khi thấy bông dài bông ngắn, bông to bông bé, bông nở trước bông nở sau (chỉ vài ngày thôi). Các bạn nhé! Tổng kết phần này là: Chúng ta nên chọn củ to, đều nhau, cùng một màu vào cùng một chậu.
Mùa trồng hoa lay ơn
Mặc dù lay ơn khá dễ tính so với các loại hoa ôn đới, có nghĩa là trồng mùa nào thì cây cũng có khả năng ra hoa, thì thời điểm trồng thích hợp nhất là khi đã vào mùa thu, vì lay ơn thích thời tiết mát mẻ mà.
Chọn nơi trồng (hoặc đặt chậu) lay ơn
Vì hoa lay ơn thích hợp với cả nơi nhiều nắng và có bóng râm nên chúng ta có thể đặt chậu chỗ nắng vừa. Theo mình thì nắng nửa ngày vào buổi sáng là đẹp nhất. Mùa này ít nắng nên mỗi tia nắng đầu cần thiết cho cây. Nếu trồng nơi có ít nắng thì cây sẽ lòng ngòng, thân yếu và ít hoa hơn là nơi có nhiều nắng. Tuy nhiên, nếu trồng vào mùa hè (hoặc là bạn ở xứ nóng) thì nên trồng nơi có bóng râm, ít nắng, và che nắng nếu như nắng nóng và gắt quá.
– Nếu trồng trong bồn đất, thì chúng ta phải làm đất và vệ sinh bồn đất trước khi trồng bằng cách rắc vôi và xới đều cho tơi đất, bón phân lót để có dinh dưỡng cho cây lay ơn phát triển tốt hơn. Lay ơn không chiếm diện tích, nên nếu trồng trong chậu và bồn, ta trồng dày để sau này khi cây nở hoa sẽ không bị rời rạc. Tốt nhất là đặt củ cách nhau khoảng 3-5cm, sau đó lấp đất khoảng 6-9cm, lèn nhẹ đất và tưới nước ngấm đều.
– Nếu trồng trong chậu, chúng ta cần làm các bước sau:
+ Chọn chậu: tùy vào mong muốn, có thể trồng vào chậu thật to hoặc vừa phải, nhất thiết phải đục lỗ nha, để có thể thoát nước, cho củ không bị thối.
+ Trộn đất trồng sạch và đủ dinh dưỡng, thoát nướt tốt, dinh dưỡng tốt theo tỉ lệ 1:1:2:1 (trấu hun, mùn dừa (hoặc xỉ than tổ ong đập vụn), đất thịt, phân mùn (đã ủ hoai))
+ Đổ đất cách mặt chậu khoảng 15cm, đặt củ cách nhau 3-5cm, lấp đất thêm khoảng 7-9cm, ấn nhẹ tay để đất thật in, không bị lều phều, nhớ là đặt củ đúng hướng nha. Củ lay ơn như củ hành tây ấy mà, nên chúng ta dễ phân biệt mặt trên mặt dưới.
+ Tưới nước bằng vòi phun mưa sao cho nước ngấm đều vào đất.
+ Đặt chậu ra chỗ thật nhiều nắng.
+ Cắm một cái que chống ở bên cạnh mỗi củ để chống cho cây, vì hoa lay ơn khá dài và cao, dễ bị đổ khi mưa gió. Nên cắm ngay lúc trồng vì nếu để sau đó sẽ dễ ảnh hưởng đến rễ cây (theo mình thì cắm que ngắn để “xí chỗ” ấy, rồi sau này cắm que dài vào chỗ đã “xí” ấy, để đảm bảo cảnh quan. ;)))
Video tham khảo cách trồng hoa lay ơn từ củ
Cách chăm sóc hoa lay ơn phát triển tốt
Về cắt tỉa mầm
Khi bắt đầu có mầm, có những củ lay ơn sẽ ra nhiều hơn một mầm. Khi trồng hoa thương phẩm người ta vặt những mầm yếu hơn và chỉ để cành khỏe nhất lại. Chúng ta có thể lựa chọn để lại để có thể ngắm nhiều hoa hơn, chậu hoa của chúng ta sẽ dày hơn và phong phú hơn. Tuy nhiên, nó sẽ có chút ảnh hưởng tới chất lượng của bông hoa đó nha. Tùy sở thích của mỗi người mà chúng ta tỉa mầm đi hay không.
Về phân bón
Hoa lay ơn cần nhiều dinh dưỡng trong quá trình phát triển. Nếu cung cấp đủ dinh dưỡng thì cây sẽ mập và hoa sẽ dài, to hơn, nếu không có đủ dinh dưỡng thì cây vẫn ra hoa, nhưng sẽ nhỏ. Chúng ta có thể dùng NPK để bón cho hoa. Vì trồng chậu nên chúng ta nên bón bằng cách hòa phân vào nước rồi tưới nhé! Chú ý là đừng pha đặc quá sẽ làm cây bị chết xót. Bón phân hàng tuần để cây phát triển tốt.
Về nước tưới
Tưới nước khi cần, đừng đợi khô mặt mới tưới, nhưng cẩn thận chú ý thật tốt để tránh cho củ bị thối. Tất cả những loại trồng từ củ, nếu để đất trồng ẩm quá đều sẽ bị thối, nên mọi người phải thật để ý điều này nha!
Nếu làm đủ các bước trên rồi thì chờ hoa nở rồi chúng ta cứ thế mà ngắm thôi, ngắm từ khi cái mầm đầu tiên nhú trên mặt đất, đến khi cây ra ngồng hoa, rồi những bông hoa đầu tiên nở. Niềm hạnh phúc này đối với chúng ta không có gì có thể sánh được đâu cả nhà ạ.
Video tham khảo cách chăm sóc hoa lay ơn
Lưu ý: Lay ơn khá lâu mới ra hoa, có khi là 90 ngày, có khi là 100-120 ngày cơ. Khi chuẩn bị ra hoa thì thân cây sẽ phồng to lên, lúc đó chúng ta phải bón thêm phân để cây đảm bảo lên ngồng và hoa nở nhé. Vì ở thời điểm này, nếu không đủ nước và dinh dưỡng thì cây lay ơn rất dễ bị “nghẹn đòng” – tức là ngồng hoa không thoát khỏi thân được, và cây sẽ không ra được hoa. Mình đã trải qua kinh nghiệm đau thương này một lần rồi nên mãi mãi ghi nhớ. 🙂
Chăm sóc củ hoa lay ơn sau khi tàn
Lay ơn thích nhất là khí hậu thuộc zone 7-10, nếu lạnh hơn thì mùa thu phải đào củ lên để cất đi để mùa xuân trồng lại, nếu ấm hơn, như ở nước ta, thì phải chú ý nắng nóng của mùa hè và nấm bệnh.
Sau khi hoa tàn, chúng ta cắt cành hoa tàn đi và để lại lá để cây tiếp tục phá triển, bón cả phân để giúp cho củ tiếp tục phát triển. Nhớ là phải nhổ cỏ để đảm bảo dinh dưỡng cho cây.
Đến mùa mưa, chúng ta hãy đào củ lên, vệ sinh củ và trữ vào ngăn mát tủ lạnh hoặc chỗ mát mẻ, khô ráo. Đến mùa (bây giờ là mùa đây) thì bỏ ra trồng. Lọc những củ to để trồng lấy hoa, còn củ bé trồng lại để nuôi cho củ lớn.
Biểu tượng và ý nghĩa của hoa lay ơn
Hoa lay ơn biểu tượng cho sự anh hùng, lòng kiêu hãnh và chiến thắng. Tên của lay ơn (Gladiolus) bắt nguồn từ tiếng Latin “gladius” – có nghĩa là thanh kiếm, nó biểu tượng cho sức mạnh, sự chiến thắng và lòng kiêu hãnh. Ý nghĩa này bắt đầu từ thời La Mã, khi những đấu sĩ chiến đấu đến chết trên đấu trường Colosseum. Người chiến thắng sẽ được người xem trong đám đông ném những bông hoa lay ơn lên người để chúc mừng. Thậm chí đến ngày hôm nay, phiên bản Hà Lan trong cụm từ “death or glory” (chết hay vinh quang) chính là “death or gradioli” và người chiến thắng trong những cuộc đua xe hay những sự kiện đi bộ sẽ được tặng một bó hoa lay ơn ở vạch đích.
Truyền thuyết về hoa lay ơn
Theo như truyền thuyết của người La Mã cổ đại, hoa lay ơn xuất hiện trên trái đất dựa theo câu chuyện sau: có một cuộc chiến tranh giữa người La Mã và người Thracia (*). Những chiến binh người Thracia bị một kẻ thống trị La Mã độc ác bắt giữ. Hắn ra lệnh cho những người bị bắt thành võ sĩ giác đấu. Trong số những người bị bắt có hai chàng trai trẻ là Sevt và Teres, trong bất hạnh những người trẻ tuổi đã trở thành bạn của nhau. Để tổ chức buổi giải trí cho người dân, vị tướng La Mã đã ra lệnh những người trẻ tuổi ấy phải đánh nhau, và người chiến thắng sẽ được quay trở về quê hương của mình. Nhưng những chàng trai ấy đã cắm những thanh kiếm của họ xuống nền đất và ôm nhau thật chặt, sẵn sàng đến với cái chết. Đám đông la ó tức giận, và cuối cùng họ cũng bị giết chết. Và ngay khi máu của họ rơi xuống đất, những thanh kiếm được cắm trên nền đất bén rễ và nở hoa, trở thành những bông hoa cao lớn thẳng tắp xinh đẹp. Để tưởng niệm những người đấu sĩ đáng kính, loài hoa này đã được đặt tên gladioli (gladiolus – chính là lay ơn đó ạ). Và kể từ đó, loài hoa này đã biểu tượng cho sự đáng kính, sự trung thành và tình bạn cao cả.
Đây chỉ là một trong số rất nhiều truyền thuyết khác về hoa lay ơn mà đến bây giờ mình mới đọc được. Hôm nào đó mình sẽ tổng hợp những câu chuyện đó để kể cho các bạn nghe nhé!
Ghi chú:
(*) Người Thracia: là một nhóm các bộ lạc Ấn-Âu từng sinh sống ở một vùng rộng lớn ở Trung và Đông Nam Âu. Họ nói thứ ngôn ngữ riêng là tiếng Thracia – một nhánh phi chính thức của ngữ hệ Ấn-Âu. Ngành nghiên cứu về người Thracia và văn hóa Thrachia gọi là ngành Thracia học (Thracology) (Theo wikipedia).
Một số hình ảnh chọn lọc của hoa lay ơn
Bạch Trà (Viết và tổng hợp)
